„რუსეთ-უკრაინის ომი როგორადაც უნდა დასრულდეს, „შუა დერეფნის“ ამოქმედებას ხელს ვერაფერი შეუშლის“

“მცირე ქვეყნები საერთაშორისო ურთიერთობებში, როგორც წესი, ამინდს ვერ ქმნიან. მათი როლი მოკრძალებულია და უნდა იპოვონ გარკვეული ნიშა. საქართველოს აქვს მკაფიოდ ჩამოყალიბებული დასავლური ორიენტაცია, რაც დაფიქსირებულია კონსტიტუციაში. მე ყველაზე რეალისტურად მესახება საქართველოს ევროკავშირში გაწევრება, რადგან უკვე მიღებული გვაქვს კანდიდატის სტატუსი, და არის შესაძლებლობა, წლის ბოლოს გაიხსნას მოლაპარაკებების ფანჯარა. ჩვენი დასავლური განვითარების ვექტორი მკაფიოა და საჭიროა მის შესაბამისად ვიმოძრაოთ, მაგრამ არა ისე, რომ შეცდომები დავუშვათ, რაც საქართველოს ბარიერებს შეუქმნის. საქართველოსთან დაკავშირებული საერთაშორისო ორგანიზაციების შედგენილი რეიტინგები პოზიტიურია და გაუმჯობესება უნდა გაგრძელდეს, რათა მსოფლიოში საქართველოს აღქმა იყოს პოზიტიური. ამ შემთხვევაში საქართველო მშვიდობით დააღწევს საფრთხეებს თავს, რათა ჩვენი მიზნები იქნეს მიღწეული და გავხდეთ ევროპის ნაწილი”, – ამბობს აკადემიკოსი ლადო პაპავა ახალ საერთაშორისო წესრიგში საქართველოს როლზე საუბრისას. როგორ იცვლება საერთაშორისო დღის წესრიგი, განსაკუთრებით რუსეთ-უკრაინის ომისა და მსოფლიოში განვითარებული მოვლენების ფონზე, სად არის ახალ რეალობაში საქართველოს ადგილი და რა ბერკეტის გამოყენება შეგვიძლია, ამ საკითხებზე აკადემიკოს ლადო პაპავას ვესაუბრებით.

– უწინარეს ყოვლისა, უნდა გავერკვეთ, მსოფლიო წესრიგი როგორ იცვლება, რა მიმართულებით. თუმცა, ჯერჯერობით, ამ ცვლილების კონტურები მაინც არ არის გამოკვეთილი. კონტურებზე საუბარი, ალბათ, უფრო გაადვილდება მას შემდეგ, რაც რუსეთის ომი უკრაინაში დამთავრდება, ვიმედოვნებ, უკრაინის გამარჯვებით, თუმცა არც სხვა სცენარებია გამორიცხული. ამასთან, აშშ არ ჩქარობს უკრაინისთვის დახმარების მორიგი პაკეტის გადაცემას. ამიტომ ამჟამად პროგნოზირება, როგორ ჩამოყალიბდება მსოფლიოს ახალი წესრიგი, როგორი იქნება ძალთა თანაფარდობა, ძნელი წარმოსადგენია. თუმცა, როცა არ იცი, რა როგორ იცვლება, ჯობს, ფრთხილად იყო და არ გადადგა მკვეთრი ნაბიჯები.

რაც შეეხება საქართველოს, ქვეყანას გაუჩნდა რამდენიმე ისეთი ეფექტი, რომლებსაც ეკონომისტები “გარე ეფექტებს” ვუწოდებთ. კერძოდ, საქართველოსთვის დადებითი გარე ეფექტი არის შემდეგი: მოგეხსენებათ, ჩინეთი სულ უფრო და უფრო სერიოზული გლობალური მოთამაშე ხდება. ჯერ კიდევ 2013 წელს ჩინეთის პრეზიდენტმა სი ძინპინმა დღის წესრიგში დააყენა ახალი გლობალური პროექტი “ერთი გზა, ერთი სარტყელი”, რომელიც ნიშნავს ეკონომიკური აქტიურობის გაზრდას ამ გზისა და სარტყლის გასწვრივ. თავიდან ეს პროექტი საქართველოს არ მოიცავდა, ისევე როგორც აზერბაიჯანს. საქართველოს მთავრობის დიდი ძალისხმევა გახდა საჭირო, რომ ერთ-ერთი დერეფანი აზერბაიჯან-საქართველოზე გასულიყო. რუკაზე გაჩნდა ეს დერეფანი, მაგრამ რეალურად მაინც არ ფუნქციონირებდა. მას შემდეგ, რაც რუსეთი შეიჭრა უკრაინაში, ომის გამო დაიბლოკა რუსეთზე გამავალი სატრანსპორტო დერეფანი და დასავლეთმა რუსეთს დაუწესა სანქციები, ჩინეთს დასჭირდა ახალი ალტერნატივების მოძიება და “ერთი გზა, ერთი სარტყლის” რუკაზე საქართველო, მისი მთავრობის ძალისხმევით, უკვე დაფიქსირებული იყო. ეს გზა “შუა დერეფნის” სახელითაა ცნობილი, რომელიც აზერბაიჯანსა და საქართველოს მოიცავს და ამ პროექტის გააქტიურება სულ უფრო რეალური ხდება. შევეცდები ავხსნა, თუ ეკონომისტები მსგავს მოვლენებს რატომ ვუწოდებთ “გარე ეფექტებს”. სანქციების მიზანი იყო რუსეთის დასჯა უკრაინაში ომის გამო და არა, მაგალითად, საქართველოსთვის უკეთესი პირობების შექმნა, მაგრამ ამ დასჯამ გამოიწვია ჩვენთვის დადებითი გარე ეფექტი, ანუ “შუა დერეფნის” გააქტიურება. ეს დადებითი გარე ეფექტია და ამას სჭირდება გამოყენება.

გავიხსენებ სიტუაციას, რომელიც 1990-იანი წლების დასაწყისში ჩამოყალიბდა. მაშინ საქართველოს სახელმწიფოს მეთაურმა ედუარდ შევარდნაძემ დღის წესრიგში დააყენა დიდი აბრეშუმის გზის პროექტის აღორძინების საკითხი და მას დაარქვა კიდეც “განახლებული დიდი აბრეშუმის გზა”. ისტორიკოსებს თუ შევეკითხებით, საქართველოზე გადიოდა სავაჭრო გზები, მაგრამ ვერ მტკიცდება, რომ ეს იყო “დიდი აბრეშუმის გზის” ნაწილი. ვერც ის მტკიცდება, რომ ეს ასე არ იყო. ამიტომ ერთმნიშვნელოვნად ვერ ვიტყვით, რომ ისტორიულად საქართველოზე გადიოდა დიდი აბრეშუმის გზა, მაგრამ შევარდნაძის ეს ინიციატივა აიტაცა დასავლეთმა და არა იმიტომ, რომ მას მართლა რაიმე ისტორიული ფესვები ჰქონდა, არამედ იმიტომ, რომ დასავლეთს ყველაზე მეტად აწყობდა რუსეთის ალტერნატიული სატრანსპორტო დერეფნის გაჩენა. ამან შექმნა შემდეგ ევროკავშირის პროექტი “ტრასეკა”, ამერიკული პროექტი “ინოგეიტი” (ენერგეტიკული რესურსების ტრანსპორტირებისთვის) და ფაქტობრივად, ეს დერეფანი ამოქმედდა. სწორედ შევარდნაძის პერიოდში დაიწყო მსხვილი მილსადენების მშენებლობის პროექტები და წარმატებით იქნა რეალიზებული, მაგრამ არც “ტრასეკა” და არც “ინოგეიტი” არ მიდიოდა ჩინეთამდე, ის ცენტრალური აზიის ქვეყნებში მთავრდებოდა. “შუა დერეფანი” უკვე გულისხმობს ჩინეთის ჩართულობას, – ანუ დერეფანი ფართოვდება როგორც გეოგრაფიულად, ისე შინაარსობრივადაც. კერძოდ, შევარდნაძისეული “განახლებული დიდი აბრეშუმის გზა” იყო სატრანსპორტო დერეფანი, რომლითაც ტვირთები უნდა გადაადგილებულიყო და მეტი არაფერი, ჩინური პროექტით კი სატრანსპორტო დერეფანი გარდაიქმნება ეკონომიკურ დერეფნად, როდესაც არა მარტო ტვირთების ტრანსპორტირებაზეა საუბარი, არამედ დერეფნის გასწვრივ მდებარე ქვეყნების ეკონომიკური აქტიურობის ზრდაზეც, როცა ისინი თავად გახდებიან მწარმოებლები. ამიტომაც “შუა დერეფანს” უკვე ჰქვია არა უბრალოდ სატრანსპორტო, არამედ ეკონომიკური დერეფანი. ეს ყველაფერი კი შექმნილი გეოპოლიტიკური ვითარების ფონზე გამოიკვეთა.

ახლა როგორი ვითარებაა – როგორადაც გნებავთ დასრულდეს რუსეთის ომი უკრაინაში, “შუა დერეფნის” ამოქმედებას ხელს ვერაფერი შეუშლის და მას ექნება მაქსიმალური გამოყენება. გავიხსენოთ, როგორ ჩამოდიოდნენ საქართველოში ცენტრალური აზიის ქვეყნის ლიდერები, როგორ დადიოდა საქართველოს პრემიერ-მინისტრი ცენტრალური აზიის ქვეყნებში. არაფერს ვამბობ იმაზე, თუ რა შეხვედრა მოუწყვეს საქართველოს მთავრობის დელეგაციას ჩინეთში ვიზიტისას და ამას მოჰყვა სტრატეგიული პარტნიორობის შეთანხმების გაფორმება, რასაც ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს, რადგან ეს არის ახალი ინვესტიციები, ახალი შესაძლებლობები. რა თქმა უნდა, პროგნოზი, თუ როგორ დასრულდება ეს ყველაფერი, შეუძლებელია, მაგრამ როცა რაღაც მომენტში დადებითი შედეგის მომტანი შესაძლებლობა გიჩნდება, მას მაქსიმალური გამოყენება სჭირდება, რადგან სულაც არ არის გამორიცხული, ასეთი შანსი აღარ გამოგიჩნდეს. თანაც ამ პროექტში ჩვენ მარტო არა ვართ, ჩვენი სტრატეგიული პარტნიორი აზერბაიჯანიც არის ჩართული.