“წრიული” ეკონომიკა და ნარჩენების მართვა

მოწინავე ქვეყნებში ნარჩენების მართვაში დიდი გამოცდილება დაგროვდა. შეიძლება
გამოიყოს ამ სფეროში ყველაზე მოწინავე ქვეყნები, კერძოდ: შვედეთში ნარჩენების
გადამუშავების განაკვეთი 100%-ს უახლოვდება. შვედური ნარჩენების მენეჯმენტის
გასაღები ცხოვრების სიმარტივეა, ისინი ყიდულობენ და იყენებენ მხოლოდ იმ ნივთებსა
თუ მასალებს, რომლებიც აუცილებელია, ეს კი ერთგვარად პრევენციული ღონისძიებაა
ნარჩენების დიდი რაოდენობით გამომუშავების თავიდან ასაცილებლად. ავსტრიაში
ნაგავსაყრელის ნარჩენების გადამუშავების განაკვეთი 63%-ია. გადამუშავების
პროგრამების განვითარებამ ხელი შეუწყო ქვეყნის სტაბილურობას ამ მიმართულებით.
ევროპის გარემოსდაცვითი სააგნეტოს მიხედვით (EEA 1 ) ავსტრია ბოლო ათწლეულია
ნარჩენების გადამუშავების თვალსაზრისით უმაღლეს დონეს ინარჩუნებს. ავსტრიაში
განაცალკევებენ სხვადასხვა სახის ნარჩენს, ნარჩენი ქაღალდისგან ამზადებენ ყუთებს,
გაზეთებს, ჟურნალებს, წიგნებს, კატალოგებს და ა.შ. მინა ფერის მიხედვით
ცალკევდება და მზადდება ბოთლები, ქილები… აღსანიშნავია, რომ ის შინის ნივთები,
რომელთა ხელახლა გამოყენება შესაძლებელია, გადამუშავების ნაცვლად, მეორეულად
გამოიყენება. აქ განაცალკევებენ როგორც მავნე ნივთიერებებს, ისე ორგანულ
ნარჩენებს. მავნე ნივთიერებებში შედის ბატარეები, ენერგოდამზოგველი ნათურები,
წამლები, საღებავები, პესტიციდები და სხვა. ეს ნარჩენები ისევ იქ ბრუნდება სადაც

აწარმოეს, რათა მათ შეძლონ ხელახლა გამოყენება. რაც შეეხება ორგანულ ნარჩენებს,
ისინი გამოიყენება სასუქად. იქიდან გამომდინარე, რომ ავსტრიაში გადამუშავების
სიტემა დიდი ხანია არსებობს, ის გამორჩეულია გადამუშავებული ან განდგურებული
ნარჩენების რაოდენობით. ავსტრიული კონსტიტუციის თანახმად, პასუხისმგებლობას
ნარჩენების მენეჯმენტის შესახებ ინაწილებენ როგორც ფედერაციული, ისე
პროვინციების მმართველლ ორგანოები. დამატებით, ავსტრიისთვის ნარჩენების
მენეჯმენტისთვის საყრდენია 2002 წელს მიღებული საკანონმდებლო აქტი „იმოქმედე
ნარჩენების წინააღმდეგ“. გერმანიაც არ ჩამორჩება ავსტრიას ნარჩენების გადამუშავებაში
და 62%-იანი მაჩვენებლით ათეულში იკავებს ადგილს. მან უკვე 20 წელზე მეტია
შეიმუშავა ნარჩენების გადამუშავების პოლიტიკა, რაშიც მთავრობა, მწარმოებლები თუ
უბრალო მოქალაქეები მაქსიმალურად არიან ჩართულები და აქტიურად იყენებენ
თანამედროვე ტექნოლოებს, რათა გაზარდონ ნარჩენების გადამუშავება. დღესდღეობით
გერმანიის ნედლეულის 14% აღდგენილი ნარჩენებია. ტაივანიც ერთ-ერთ მოწინავე
ადგილზეა ნარჩენების გადამუშავების 60%-იანი განაკვეთით. ერთ დროს „ნაგვის
კუნძულად“ წოდებული რეგიონი ჩვენს დროში უპრეცედენტო წარმატებას აღწევს
ნარჩენების მენეჯმენტში. 2015 წელს 1 600-ზე მეტი კომპანია ჩაერთო ტაივანის
ნარჩენების გადამუშავებაში, რამაც რეგიონს 2 მილიარდ დოლარზე მეტი შემოსავალი
მოუტანა, ნარჩენების შეგროვება-გადამუშავების პროცესი კი მოსახლეობისთვის
ერთგვარ რიტუალად იქცა. ისინი კლასიკური მუსიკის თანხლებით აგროვებენ და
აცალკევებენ ნარჩენებს. ბრაზილია ყველა დროის რეკორდსმენია ალუმინის
გადამუშავებაში. ქვეყნის ეს წარმატება, შეიძლება ითქვას, რომ ეკონომიკურ კრიზისს
და ენერგიის გაძვირებას უკავშირდება, ალუმინის გადამუშავება კი ნაკლებ ენერგიას და
ფინანსებს მოითხოვს ვიდრე ახლის წარმოება. ნარჩენების გადამუშავებით ერთ-ერთი
ლიდერია სინგაპურიც 59%-იანი მაჩვენებლით აპირებს, გახდეს ქვეყანა ნულოვანი
ნარჩენით. გაერთიანებული სამეფოც ერთ-ერთი ქვეყანაა, რომელიც გამოირჩევა
ნარჩენების გადამუშავებით. 2020 წლის მონაცემებით მან ნარჩენების მთლიანი
რაოდენობის 50% გადაამუშავა. გაერთიანებულ სამეფოში ნარჩენებს გადაამუშავებენ,
წვავენ ან ანაერობულად, ანუ უჟანგბადო ბიოდეგრადირების მეთოდით ამუშავებენ. ეს
მეთოდები ქვეყანას ნარჩენების დიდი რაოდენობისგან ათავისუფლებს. იტალია
ნარჩენების 36%-ს გადაამუშავებს. ქვეყანაში ნარჩენების დიფერენცირებისთვის 5
სხვადასხვა კონტეინერი არსებობს: სპილენძის, პლასტმასის, მეტალის, ქაღალდის,
მინის, ორგანული ნარჩენების და სხვა, რასაც მოსახლეობა თვითონ განაცალკევებს.
შვეიცარიაში მყარი ნარჩენის გადამუშავების განაკვეთი 50%-ია, ხოლო ჯამში ყველა
სახის ნარჩენის გადამუშავების განაკვეთი კი – 54%. ეს უკანასკნელი გაორმაგდა ბოლო
20 წლის განმავლობაში და შვეიცარია ისევ არ წყვეტს ამ მიმართულებით განვითარებას.
შვეიცარიაში ნარჩენების მენეჯმენტი ეფუძნება „Polluter Pays” პრინციპს, ანუ იხდის ის
ვინც აბინძურებს და თითიეული ნაგვის კონტეინერი იბეგრება. 2019 წლის მონაცემებით
შვეიცარიამ 2.8 მილიონი ტონა ნარჩენი გადაამუშავა, ხოლო 2.6 მილიონი ტონა კი დაწვა.
სხვა ქვეყნებისგან განსხვავებით იაპონია ყველაზე წარმატებულად და
სასარგებლოდ იყენებს ნაგვის ნედლეულს მეორადი დანიშნულებით.  პირველ რიგში
ქუჩაში, საზოგადოებრივ ადგილებში ,  დიდ სავაჭრო ცენტრებში ყველგან დგას ნაგვის
სხვადასხვა  ურნები, რომლებიც სპეციალურად განკუთვნილია სხვადასხვა
დახარისხებული ნაგვისთვის. მაგალითად პლასტმასის ბოთლები ერთ სპეციალურ 

ურნაში  თავსდება , ალუმინის ქილები ერთ ურნაში, ქაღალდის ნივთები ცალკე , შუშის
ბოთლები ცალკე და ა.შ. პლასტმასის ბოთლების გადამუშავების შემდეგ იაპონელები
აკეთებენ სპორტულ ტანსაცმელს, სკოლის ფორმებს, საკანცელარიო ნივთებს, საოფისე
ავეჯს და სხვა. უფრო მეტიც, ტერიტორიის გასაფართოებლად ნაგვისგან აკეთებენ
ხელოვნურ ხმელეთს. მაგალითად საზღვაო ქალაქ კობეში გაკეთებულია ხელოვნური
კუნძული  (Port Island). კუნძულის მშენებლობა დაიწყო 1966 წელს და დასრულდა
1981წელს. მშენებლობის პრინციპი ერთი შეხედვით არის ძალიან მარტივი, მთელი
კუნძული არის დაკონსერვებული ნაგავი. კუნძულის ფართობი – 436 ჰექტარია. მასზე
მოთავსებულია აეროპორტი შვეულმფრენისთვის, სხვადასხვა სასტუმროები,
უნივერსიტეტები, მუზეუმი,  სპორტულ – გამაჯანსაღებელი ადგილები, IKEA – ს
ჰიპერმარკეტი, დასასვენებელი პარკები  და   რამოდენიმე კაფე. აქვე ტურისტებისთვის
არსებობს პატარა ტურისტული მატარებელი კუნძულის დასათვალიერებლად.
კუნძულთან დაკავშირება ხდება საავტომობილო ხიდით. შემდეგი ხელოვნური
კუნძულის მშენებლობა დაიწყო 1987 წელს და დასრულდა 1989 წელს,  კუნძულზე
განთავებულია კანსაის საერთაშორისო აეროპორტი, კუნძული 4 კილომეტრის
სიგრძისაა და ესეც იგივე პრინციპით არის აგებული, საძირკველში მოათავსეს უამრავი
ტონა ნაგავი და შემდეგ დააკონსერვეს. ხელოვნური კუნძული მთლიანად აეროპორტს
უკავია, მასზე აშენებულია ორი ასაფრენ – დასაფრენი ზოლი და აეროპორტის შენობა. 
სპეციალურად მოწვეული ინჟინრების დახმარებით. მთლიანად გამორიცხულია რაიმე
ნგრევა და კატაკლიზმები კუნძულზე მიწისქვეშა ბიძგების შედეგად. 

წყარო: Abesadze R. Circular Economy: Essence and modern challenges. „Ekonomisti“. 2019, № 1;